مقدمه
روانشناسی صنعتی و سازمانی شاخه‌ای از روانشناسی است که نظریه‌ها و اصول روانشناسی را در سازمان‌ها به کار می‌گیرد. این حوزه که به اختصار روانشناسی I/O نیز نامیده می‌شود، ترکیبی از روانشناسی صنعتی و روانشناسی سازمانی است و بر درک عوامل مؤثر بر بهره‌وری در محیط کار و مسائل مرتبط با سلامت جسمی‌و روانی کارکنان تمرکز دارد.
روانشناسان صنعتی و سازمانی طیف گسترده‌ای از وظایف را انجام می‌دهند که شامل مطالعه نگرش‌ها و رفتارهای کارکنان، ارزیابی عملکرد سازمان‌ها و اجرای برنامه‌های آموزشی برای رهبران و مدیران می‌شود.
هدف اصلی این حوزه، بررسی و درک رفتار انسانی در محیط‌های کاری است و یافته‌های آن در صنایع و بخش‌های مختلف قابل استفاده می‌باشد.
روانشناسی صنعتی و سازمانی چیست؟
به زبان ساده، روانشناسی سازمانی رفتار انسان را در محل کار مطالعه می‌کند. روانشناسی سازمانی در درجه اول به همسویی با منافع شرکت و نیازهای نیروی کار آن می‌پردازد. هدف آن بهبود کیفیت زندگی و شرایط کارکنان برای دستیابی به عملکرد و کارایی برجسته است.
روانشناسان صنعتی و سازمانی چگونگی تصمیم گیری‌ها، تاثیرگذاری ارتباطات سازمانی و نحوه تعامل و همکاری اعضای تیم را مطالعه می‌کنند. دانستن پاسخ به این سؤالات و بسیاری از سؤالات دیگر به صاحبان مشاغل کمک می‌کند تا ارزیابی کنند که کجا سیستم‌ها و پویایی‌ها را تغییر دهند تا کسب و کارشان بهتر کار کند.
می‌توان روانشناسی صنعتی و سازمانی را به دو بخش اصلی تقسیم کرد: روانشناسی صنعتی و روانشناسی سازمانی.
روانشناسی صنعتی
نقش اصلی بخش صنعتی روانشناسی صنعتی و سازمانی، یادگیری روش‌های بهینه تطبیق افراد با وظایف شغلی خاص است. این بخش از روانشناسی I/O گاهی به عنوان روانشناسی منابع انسانی نیز شناخته می‌شود.
افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند ممکن است ویژگی‌های کارکنان را ارزیابی کرده و سپس این افراد را به شغل‌هایی اختصاص دهند که در آنها احتمال موفقیت بیشتری دارند. دیگر تمرکزهای اصلی که در بخش صنعتی روانشناسی I/O قرار دارند، شامل آموزش کارکنان، تدوین استانداردهای عملکرد شغلی و اندازه‌گیری عملکرد شغلی می‌باشند.
روانشناسی سازمانی
بخش سازمانی روانشناسی صنعتی و سازمانی بیشتر بر درک چگونگی تأثیرگذاری سازمان‌ها بر رفتار فردی تمرکز دارد. ساختارهای سازمانی، هنجارهای اجتماعی، سبک‌های مدیریتی و انتظارات از نقش‌ها از جمله عواملی هستند که می‌توانند بر رفتار افراد در درون یک سازمان تأثیر بگذارند.
با درک این عوامل، روانشناسان صنعتی و سازمانی امیدوارند که عملکرد و سلامت فردی را بهبود بخشند و در عین حال به سود سازمان به طور کلی کمک کنند.
اگرچه روانشناسی صنعتی و سازمانی یک حوزه کاربردی است، پژوهش‌های نظری پایه‌ای نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. این شاخه با ریشه‌های خود در روانشناسی تجربی، دارای زیرشاخه‌های مختلفی از جمله تعامل انسان و رایانه، روانشناسی منابع انسانی و عوامل انسانی می‌باشد.
مخاطب هدف در روانشناسی صنعتی و سازمانی
تمرکز اصلی روانشناسی صنعتی و سازمانی بر رفتار انسانی در محیط‌های کاری است. بنابراین، جمعیت‌هایی که تحت تأثیر این حوزه قرار می‌گیرند شامل کارکنان، متقاضیان شغل و افراد فعال در بخش‌های تجاری، صنعتی، کارگری، عمومی(از جمله سازمان‌های غیرانتفاعی)، آموزشی، اجتماعی و بهداشتی هستند
موضوعات کلیدی در روانشناسی صنعتی و سازمانی
بر اساس کتاب روانشناسی کاربردی در محیط کار: مقدمه‌ای بر روانشناسی صنعتی و سازمانی نوشته موچینسکی، بیشتر روانشناسان صنعتی و سازمانی در یکی از شش حوزه اصلی زیر فعالیت می‌کنند:
- انتخاب کارکنان: این حوزه شامل توسعه ارزیابی‌های انتخاب کارکنان، مانند آزمون‌های غربالگری برای تعیین واجد شرایط بودن متقاضیان شغل برای یک موقعیت خاص است.
- ارگونومی:حوزه ارگونومی‌شامل طراحی فرآیندها و تجهیزات به گونه‌ای است که عملکرد را به حداکثر رسانده و از آسیب‌های جسمی‌جلوگیری کند.
- توسعه سازمانی: روانشناسان صنعتی و سازمانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، به بهبود سازمان‌ها کمک می‌کنند، معمولاً از طریق افزایش سود، بازطراحی محصولات، و بهبود ساختار سازمانی.
- مدیریت عملکرد: روانشناسان صنعتی و سازمانی که در این حوزه مشغول هستند، ارزیابی‌ها و تکنیک‌هایی را برای ارزیابی عملکرد کارکنان و بررسی اینکه آیا آنها کار خود را به درستی انجام می‌دهند، توسعه می‌دهند.
- آموزش و توسعه: متخصصان این حوزه معمولاً نوع مهارت‌های لازم برای انجام مشاغل خاص را شناسایی کرده و برنامه‌های آموزشی را توسعه و ارزیابی می‌کنند.
- تعادل کار و زندگی: این حوزه بر افزایش رضایت کارکنان و حداکثر کردن بهره‌وری نیروی کار تمرکز دارد. روانشناسان صنعتی و سازمانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، ممکن است به یافتن روش‌هایی برای جذاب‌تر کردن مشاغل یا طراحی برنامه‌هایی برای بهبود کیفیت زندگی در محل کار بپردازند.
موضوعات روانشناسی صنعتی و سازمانی
در اینجا برخی از موضوعات خاصی که توسط متخصصان روانشناسی صنعتی و سازمانی مورد بررسی قرار می‌گیرند، آورده شده است:
- انگیزش کارکنان: متخصصان این حوزه ممکن است از اصول روانشناسی برای حفظ انگیزه کارکنان استفاده کنند.
- آزمون کارکنان: اصول و آزمون‌های روانشناسی اغلب توسط روانشناسان صنعتی و سازمانی برای کمک به کسب‌وکارها در انتخاب نامزدهایی که بهترین تناسب را با نقش‌های شغلی خاص دارند، به کار گرفته می‌شود.
- رهبری: روانشناسان صنعتی و سازمانی ممکن است به رهبران کمک کنند تا استراتژی‌های بهتری برای مدیریت تیم‌ها توسعه دهند یا مدیران را برای استفاده از مهارت‌های رهبری مختلف جهت مدیریت مؤثرتر اعضای تیم آموزش دهند.
- طراحی محصول: برخی از روانشناسان صنعتی و سازمانی در توسعه محصولات مصرفی یا محصولات محیط کار مشارکت دارند.
- تنوع در محل کار: در حوزه روانشناسی سازمانی، متخصصان این حوزه ممکن است به **کسب‌وکارها کمک کنند تا شیوه‌های استخدامی‌ایجاد کنند که تنوع بیشتری را در محل کار ترویج دهد و همچنین کارکنان را در زمینه تنوع و گنجاندن آموزش دهند.
- عملکرد در محل کار: روانشناسان صنعتی و سازمانی اغلب رفتار کارکنان در محیط کار را مطالعه می‌کنند تا محیط‌ها و فرآیندهایی طراحی کنند که عملکرد کارکنان را به حداکثر برساند.
مهارت‌ها و رویه‌های مورد استفاده در روانشناسی صنعتی و سازمانی
روانشناسان صنعتی و سازمانی دانشمند-عملگرا (scientist-practitioner) هستند که در طراحی، اجرا و تفسیر پژوهش‌های روانشناسی تخصص دارند و یافته‌های خود را برای حل مسائل انسانی و سازمانی در محیط‌های کاری ساختارمند به کار می‌گیرند.
روانشناسان صنعتی و سازمانی:
- نیازهای آموزشی و توسعه حرفه‌ای را شناسایی می‌کنند؛
- مشاغل، وظایف کاری و کیفیت زندگی کاری را طراحی و بهینه‌سازی می‌کنند؛
- برنامه‌های آموزشی را تدوین و اجرا کرده و اثربخشی آنها را ارزیابی می‌کنند؛
- به کارکنان مشاوره و راهنمایی می‌دهند؛
- شاخص‌هایی برای ارزیابی عملکرد افراد و سازمان‌ها توسعه می‌دهند؛
- ترجیحات مصرف‌کنندگان، میزان رضایت مشتریان و استراتژی‌های بازار را تحلیل و ارزیابی می‌کنند.
مزایای بهره‌گیری از روانشناسی صنعتی و سازمانی
مزایای روانشناسی صنعتی و سازمانی برای شرکت‌ها
روانشناسی صنعتی و سازمانی رشته‌ای است که سعی می‌کند منافع شرکت و پرسنل را به صورت مشترک و همزمان حفظ کند. هدف روانشناسی صنعتی و سازمانی عرضه راهبردهایی برای تقویت فرهنگ سازمانی است. روانشناسی سازمانی به ایجاد یک محیط سالم در سازمان کمک می‌کند که به طور قابل توجهی بهره‌وری و تعهد کارکنان را افزایش می‌دهد. در نتیجه به کاهش هزینه‌های گردش مالی و فرآیندهای موردنیاز استخدام‌های جدید می‌انجامد.
مزایای روانشناسی صنعتی و سازمانی برای پرسنل
یکی از وظایفی که توسط روانشناسی صنعتی و سازمانی انجام می‌شود، کمک به حل کارآمدتر مشکلات است. روانشناسی سازمانی در بسیاری از مواقع از خود پرسنل جهت مشکلات استفاده می‌کند تا پرسنل احساس کنند بخشی از راه حل هستند.
یکی دیگر از فعالیت‌های روانشناسی سازمانی کمک به بهبود کیفیت زندگی کارکنان است. روانشناسان سازمانی سعی می‌کنند، کارکنان ترجیحات خود را بشناسند، آشتی بیشتری با زندگی شخصی، برنامه‌های شغلی، رابطه با سایر همکاران و غیره داشته باشند و با کار خود راحت‌تر باشند.
ابزارهای ارزشمند برای روانشناسی سازمانی
اکنون که روانشناسی صنعتی و سازمانی را شناختید و پی بردید که چه مزایای برای سازمان‌ها و پرسنل دارد، چهار ابزار ضروری برای به کارگیری روانشناسی سازمانی را به شما معرفی می‌کنیم:
اکنون که می‌دانید روانشناسی سازمانی چیست و چه فوایدی دارد، چهار ابزار ضروری برای به کارگیری آن در سازمانتان را به شما معرفی می‌کنیم:
1. ارزیابی DISC برای روانشناسی سازمانی
روش DISC شخصیت یک فرد را در چهار دسته رفتاری ارزیابی می‌کند: تسلط، نفوذ، قاطعیت و وظیفه شناسی. به این ترتیب، ارزیابی DISC در سه موقعیت به کارفرمایان کمک می‌کند: در هنگام استخدام، آموزش و حل تعارضات بین فردی.
به عنوان مثال، هنگام مصاحبه با یک متقاضی، مشخصات شخصیتی آنها می‌تواند مناسب بودن وی را برای یک شغل خاص نشان دهد یا رد کن. هنگام آموزش به یک کارمند، آموزش می‌تواند متناسب با سبک یادگیری او باشد. درک پویایی رفتاری افراد، مذاکره در صورت بروز مشکلات بین کارکنان را آسان‌تر می‌کند.
2. پرسشنامه شخصیت هوگان (HPI)
پرسشنامه شخصیت هوگان (HPI) افراد با استعداد را با استفاده از دو معیار شناسایی می‌کند: رفتار درخشان و نقاط قوت آنها در محل کار. مصاحبه‌های پرسشنامه شخصیت هوگان کارآمدتر است و با نقش‌هایی که متقاضیان می‌توانند در آن مهارت‌هایشان بدرخشد، تطبیق می‌دهند. آوردن افرادی که متناسب با فرهنگ شرکت هستند، احتمال وقوع کار تیمی‌بهتری را فراهم می‌کند. علاوه بر این، برنامه‌های آموزشی می‌تواند نیازهای کارکنان را هدف قرار دهد و باعث پیشرفت شغلی آنها شود.
3. پرسشنامه شخصیت شغلی
این ابزار مناسب بودن فرد برای یک موقعیت خاص، تیم و محیط کاری را ارزیابی می‌کند. از بین نسخه‌های مختلف آزمون موجود، OPQ32 کامل‌‌ترین نسخه است زیرا سؤالات برای ارزیابی 32 ویژگی شخصیتی مرتبط با محیط کار طراحی شده اند. پاسخ‌ها سبک کار هر فرد را در سه حوزه نشان می‌دهد: تفکر، احساسات و روابط. کارفرمایان از این پرسشنامه برای استخدام، تیم سازی و آماده سازی رهبران آینده استفاده می‌کنند.
افراد مهم در تاریخ روانشناسی صنعتی و سازمانی
چندین شخصیت برجسته در حوزه روانشناسی صنعتی و سازمانی وجود دارند، از جمله:
- فردریک و. تیلور: تیلور یک مهندس مکانیک بود که کتابی تأثیرگذار در زمینه بهبود کارایی صنعتی منتشر کرد.
- هوگو مونستربرگ: مونستربرگ یک روان‌شناس کاربردی بود که متن اولیه‌ای نوشت درباره اینکه چگونه روانشناسی می‌تواند برای اهداف صنعتی، شغلی و سازمانی مورد استفاده قرار گیرد. کار او تأثیر مهمی‌بر توسعه اولیه این حوزه داشت.
- جیمز مک‌کین کاتل: کاتل یکی از طرفداران اولیه بررسی چگونگی تأثیر تفاوت‌های فردی بر رفتار انسانی بود.
- کورت لوین: لوین یک روان‌شناس کاربردی تأثیرگذار بود که تعدادی از سبک‌های رهبری که افراد ممکن است از خود نشان دهند را توصیف کرد. کار او همچنین بر بررسی تمام نیروهایی که بر یک موقعیت تأثیر می‌گذارند و نه فقط رفتار فردی، تمرکز داشت.
- رابرت یرکِس: یرکِس روانشناسی بود که به خاطر کارش در زمینه آزمون‌های هوش شناخته می‌شد. او آزمون‌های هوش آلفا و بتا را برای ارتش ایالات متحده توسعه داد که برای ارزیابی نفرات نظامی‌در طول جنگ جهانی اول استفاده می‌شد. امتیازات این آزمون‌ها برای تعیین توانایی‌ها و پتانسیل رهبری پاسخ‌دهندگان به کار می‌رفت.